Roman Jakobson

Roman Osipowicz Jakobson (; ur. w Moskwie, zm. 18 lipca 1982 w Bostonie) – rosyjski językoznawca, teoretyk literatury, slawista oraz teoretyk języka. Współtwórca metody strukturalnej, w swojej pracy łączył kompetencje literaturoznawcy i językoznawcy.

Studiował na uniwersytetach w Moskwie, następnie w Pradze. W latach 1933–1938 wykładał na uniwersytecie w Brnie. W latach 1946–1949 był kierownikiem katedry slawistyki Columbia University w Nowym Jorku, następnie profesor w Harvard University; od 1958 w Massachusetts Institute of Technology. Był członkiem wielu akademii nauk, w tym PAN od 1959.

W okresie międzywojennym był twórcą i jednym z czołowych teoretyków praskiej szkoły strukturalistycznej. Stworzył tzw. metodę dychotomiczną, a także rozwinął typologię systemów fonologicznych.

thumb|500px|Schemat komunikacyjny Jakobsona

W rozprawie ''Poetyka w świetle językoznawstwa'' (polski przekład w: ''W poszukiwaniu istoty języka'', t. 2) przedstawił jeden z najbardziej dziś rozpowszechnionych modeli komunikacji językowej i wywiódł z niej typologię funkcji języka (będącą rozszerzeniem typologii Karla Bühlera). Jako konstytutywne dla każdego aktu mowy Jakobson wymienia sześć czynników: # nadawcę (komunikatu), # kontekst, # komunikat, # kontakt (między nadawcą i odbiorcą), # kod (wspólny dla nadawcy i odbiorcy) oraz # odbiorcę. W zależności od tego, który z tych elementów jest najbardziej wyeksponowany, można mówić o sześciu różnych funkcjach języka: # emotywnej (termin Antona Marty, inaczej: ekspresywna) – gdy komunikat skupiony jest na nadawcy, # poznawczej (inaczej: oznaczająca bądź denotatywna) – gdy skupiony jest na kontekście (wspólnym świecie nadawcy i odbiorcy), # poetyckiej – gdy komunikat skupiony jest na samym sobie, # fatycznej (termin Bronisława Malinowskiego) – gdy skupiony jest na kontakcie, # metajęzykowej (termin Alfreda Tarskiego) – gdy skupiony jest na kodzie # konatywnej – gdy skupiony jest na odbiorcy.

Jakobson był też autorem kilku tekstów dotyczących literatury polskiej (między innymi analizy wierszy Norwida i Wierzyńskiego). Źródło: Wikipedia