Friedrich Nietzsche

|doğum_yeri = Röcken, Prusya Krallığı |ölüm_tarihi = |ölüm_yeri = Weimar, Saksonya, Alman İmparatorluğu |ölüm_nedeni = Retroorbital beyin zarı tümörü, frontotemporal demans, CADASIL sendromu |çağ = 19. yüzyıl felsefesi |bölge = Batı felsefesi |okul_gelenek = Weimar klasisizmi, kıta felsefesi, postmodernizm, varoluşçuluk, postyapısalcılık |ilgi_alanları = Estetik, Etik, Metafizik, Nihilizm, Filoloji, Psikoloji, Ontoloji, Şiir, Değer teorisi, İstenççilik, Trajedi, Olgu-değer ayrımı, Anti-temelcilik, Tarih felsefesi |önemli_fikirleri = Apollon ve Dionysos, “Üstinsan”, Ressentiment, “Güç istenci”, “Tanrı öldü”, Bengi dönüş, “Amor fati”, Sürü içgüdüsü, Tschandala, “Son insan”, Perspektivizm, Efendi-köle ahlâkı, Değerlerin yeniden değerlendirilmesi, Nietzscheci evetleme |etkilendikleri = Aristoteles, Boscović, Bourget, Burckhardt, Dostoyevski, Emerson, Empedokles, Epiküros, Goethe, Guyau, Stirner, Hegel, Heine, Parmenides, Herakleitos, Hölderlin, Kant, Lange, Leibniz, La Rochefoucauld, Lichtenberg, Montaigne, Pascal, Platon, Rée, Rousseau, Schopenhauer, Shakespeare, Sokrates, Spinoza, Spir, Stendhal, Strauss, Stifter, Taine, Voltaire, Wagner, Winckelmann |etkiledikleri = Adorno, Artaud, Armand, A. Bloom, Adler, Barrès, Barthes, Bataille, Bely, Baroja, Baudrillard, Berdyczewski, Benn, Butler, Brandes, Buber, Burke, Campbell, Camus, Cankar, Cioran, Deleuze, D'Annunzio, Drieu, Döblin, Durrell, de Benoist, Derrida, D. H. Lawrence, Evola, Foucault, Freud, Goldman, Grant, Gross, Gide, Gibran, George, Greenblatt, Heidegger, H. Bloom, Hansson, Hamsun, Horkheimer, Hesse, Ivanov, Iqbal, Jaspers, Jünger, Jeffers, Jung, Kaufmann, Klages, Krleža, Kerényi, Kundera, Kazantzakis, LaVey, Lewis, Lefebvre, London, Lovecraft, Linna, Lang, Levy, Lu Xun, Ludovici, Mann, Merezhkovsky, Mencken, Mahler, Maulnier, Morrison, Musil, Mishima, Mayakovski, Novatore, Onfray, O'Neill, Paglia, Palahniuk, Papini, Rilke, Rank, Rand, Rorty, Rothko, Sartre, Shaw, Slataper, Sloterdijk, Södergran, Scheler, Strauss, Spengler, Stiegler, Steiner, Sorge, Strindberg, Tönnies, Vaihinger, Valois, van den Bruck, Vattimo, Weber, Wilson, Williams, Zweig, Hitler, Celal Şengör |imza = Friedrich Nietzsche Signature.svg |imza_alt = |milliyeti=Alman|alma_mater=Bonn Üniversitesi Leipzig Üniversitesi|work_institution=Basel Üniversitesi}} Friedrich Wilhelm Nietzsche (; 15 Ekim 1844, Röcken, Almanya - 25 Ağustos 1900, Weimar, Almanya), Alman klasik filolog ve filozoftur. Nietzsche'nin fikirleri ve üslubu, yerleşik düşünce kalıplarını kırdı ve bu nedenle yaşadığı dönemde var olan bir klasik disipline sokulamamıştır. Nietzsche, günümüzde yepyeni bir felsefî ekol olarak ''yaşam felsefesi'' disiplininin kurucusu olarak kabul edilmektedir.

Nietzsche, eğitiminin ardından 24 yaşında Basel Üniversitesi'nde klasik filoloji öğretmeni olarak atandı. Daha önce Prusya vatandaşıydı, ancak 1869'da İsviçre'ye taşındıktan sonra kendi isteğiyle vatansız kaldı. Sadece on yıl sonra, 1879'da sağlık nedenleriyle akademik öğretmenlik görevinden istifa etti. O tarihten itibaren, havasının hastalıklarına iyi geleceği bir yer bulabilmek amacıyla seyahat etti ve çoğunlukla İtalya ve İsviçre'de kaldı. 1889 yılında, 45 yaşında, zihinsel sorunlar nedeniyle bedensel yetilerini kaybetti ve tek başına iş yapamaz hâle geldi. 1890'ların başında başlayan şöhretini bilinçli olarak yaşamadı. Hayatının geri kalanını önce annesinin, sonra da kız kardeşinin bakımınına muhtaç bir hasta olarak geçirdi ve 1900 yılında 55 yaşında öldü.

Nietzsche'nin hastalığının seyrinde frenginin geç etkilerinin rol oynamış olabileceği varsayımı, neredeyse 100 yıl kadar sürdü. Ancak tıp biliminin gelişmesi ile uzmanlar, bu varsayım hakkında giderek artan şüpheler ortaya koydu. Nietzsche'nin tedavi kayıtları üzerinde yapılan daha yeni değerlendirmeler, CADASIL gibi bir hastalığın da aynı şekilde yaşamının sonundaki zihinsel iflasa yol açmış olabileceği sonucuna varmıştır.

Nietzsche, gençliğinde özellikle Schopenhauer'in felsefesinden etkilenmişti. Daha sonra onun kötümserliğinden uzaklaştı. Çalışmaları ahlak, din, felsefe, bilim ve sanat biçimlerine yönelik keskin eleştiriler içermektedir. Çağdaş kültür onun gözünde Antik Yunan kültüründen daha zayıftı. Hıristiyan ahlakı ve Platoncu metafizik, Nietzsche'nin en şiddetli eleştirdiği konuların başında geliyordu. Genel olarak, hakikatin değerini sorgulamış ve böylece postmodern felsefi yaklaşımların öncüsü olmuştur. Nietzsche'nin "üstün-insan", "güç şehveti" ya da "ebedî tekerrür" kavramları da günümüzde yorumlara ve tartışmalara yol açmaktadır.

Nietzsche sistematik bir felsefe yaratmamıştır. Düşüncelerini ifade biçimi olarak sıklıkla aforizmaları seçmiştir. Düzyazıları, şiirleri ve Also sprach Zarathustra'nın patetik-lirik tarzı da ona bir yazar olarak tanınırlık kazandırdı. Hobi olarak klasik müzik ile ilgilenmiş, kendi kendine besteler de yapmıştı.

Felsefesinin merkezini oluşturan şey, kişinin coşkun enerjisini sömüren her türlü öğretinin, toplumsal olarak ne kadar geçerli olursa olsun sorgulanarak "hayatın olumlanması"dır. Hakikatin değeri ve nesnelliği üzerine yürüttüğü kökten sorgulaması, geniş çaplı yorumların odağını oluşturur ve etkisi özellikle kıta felsefesi geleneğinde varoluşçuluk, postmodernizm ve postyapısalcılık da dahil olmak üzere devam etmektedir.

Nietzsche, kariyerine felsefeye dönmeden önce klasik filolog (Yunan ve Roma metin eleştirmeni) olarak başladı. 1869 yılında yirmi dört yaşındayken Basel Üniversitesinde klasik filoloji kürsüsüne, bu yeri alan en genç kişi olarak atandı. 1879 yazında, hayatının büyük bölümünde kendisine dert olacak olan sağlık sorunları yüzünden istifa etti. 1889'da kırk dört yaşında zihinsel yetilerinin tamamının kaybıyla sonuçlanan bir çöküş yaşadı. Çöküşü sonraları, frengi hastalığının yol açtığı, nadir görülen bir genel pareziye yoruldu; fakat bu teşhiste soru işaretleri vardı. Nietzsche, kalan yıllarını 1897'de ölümüne kadar annesinin, 1900'de kendi ölümüne kadar kız kardeşi Elisabeth Förster-Nietzsche'nin yanında bakıma muhtaç bir şekilde geçirdi.

Bakıcısı olarak kız kardeşi, Nietzsche'nin el yazmalarının idareciliğini ve editörlüğünü üstlendi. Förster-Nietzsche, tanınmış bir Alman milliyetçisi ve antisemitist olan Bernhard Förster ile evliydi ve Nietzsche'nin yayımlanmamış yazılarını, kocasının ideolojisine uyarlamak üzere, Nietzsche'nin belirttiği, antisemitizm ile milliyetçiliğe sert ve bariz biçimde karşı çıktığı görüşlerine genellikle ters düşecek biçimde yeniden düzenledi. Förster-Nietzsche'nin yaptığı değişiklikler sebebiyle Nietzsche'nin adı, sonraları yirminci yüzyıl bilim insanları Nietzsche'nin fikirlerinin yanlış yorumlanmasına karşı harekete geçmiş olsalar da, Alman militarizmi ve Nazizm ile birlikte anılır olmuştur. Yukarıdaki bilgiler Wikipedia'dan alınmıştır